Mê tín và khoa học.

 “Mê Tín” hay “Khoa Học” đều chỉ là một sự bình phẩm.

Trong ngôn ngữ hiện đại, từ đối lập nhất với “mê tín” là “khoa học”. Cả hai từ trên một vài khía cạnh nào đó đều chỉ chung một “sự thật”, còn trong đa số trường hợp đều cùng thể hiện sự bình phẩm. Mà đã là bình phẩm thì luôn gắn với những hình thái quyền lực khác nhau.

Khi đánh giá vấn đề người ta thường sử dụng từ khoa học. Hiện nay người ta thường gắn văn hóa vật chất Phương Tây với khoa học và kỹ thuật (hình thái được vật chất hóa của khoa học) vào làm một. Do đó khoa học bèn trở thành từ bình phẩm có giá trị cao nhất. Khi người ta muốn đưa một sự việc hay sự vật lên giá trị cao, đáng được tôn trọng nhất thì người ta gắn cho nó cái “mũ” khoa học, hoặc là đã được “khoa học chứng minh”

Một số học giả gần đây, tuy ý thì muốn nêu cao tư tưởng tinh hoa của Nho Gia, nhưng ngược lại lại cho học thuyết âm dương, ngũ hành là cặn bã. Họ gọi âm dương, ngũ hành – một học thuyết đã từng thống trị trong các lĩnh vực thuật số như thiên văn, ngũ hành, hình pháp (phong thủy, tướng thuật), đoán mệnh, y thuật, vọng khí, v.v… là “mê tín”. Đó rõ ràng là đứng trên quan điểm thể nghiệm thế giới theo văn hóa Phương Tây để bình phẩm những hiện tượng của văn hóa Trung Quốc cổ.

Xem qua lịch sử Trung Quốc cận đại, đó là một bộ lịch sử hoặc là với thái độ dùng phương thức truyền thống của Trung Quốc để chống lại, bài xích văn hóa Phương Tây, hoặc với thái độ lợi dụng văn hóa Phương Tây một cách có chọn lọc, hoặc với thái độ cam tâm tình nguyện tiếp thu toàn bộ văn hóa Phương Tây làm cho lịch sử triệt tiêu lẫn nhau.

Từ sau khi văn hóa Phương Tây dùng nước thánh, thuốc phiện, pháo hạm mở rộng cánh cửa vào Trung Quốc, người ta bắt đầu so sánh hai nền văn hóa dưới những góc độ khác nhau và cuối cùng rút ra kết luận phổ biến là: Phương Tây “tiên tiến” còn Trung Quốc “lạc hậu”.

Văn hóa của Trung Quốc chỉ có thể so sánh với một giai đoạn nào đó trong quá khứ của Phương Tây. Sự biến đổi các hình thái và thứ lớp của văn hóa Phương Tây bèn trở thành mô hình duy nhất, con đường duy nhất để phát triển văn hóa của nhân loại.

Họ có những cái mà ta không có như chế độ “dân chủ”, thể chế chính trị – kinh tế, phương pháp quản lý, khoa học kỹ thuật, nền công nghiệp hiện đại, giáo dục v.v… đều là những cái mà chúng ta đang lạc hậu và là những điều kiện đủ để trở thành tiên tiến.

Còn cái mà ta có, họ không có thì lại trở thành nguyên nhân lạc hậu của ta, thành nhân tố hạn chế, làm trở ngại cho sự tiến lên, thành gánh nặng lịch sử. Từ đó mà vứt bỏ hết “truyền thống”, dấy lên phong trào tìm kiếm “chân lý” trong văn hóa Phương Tây. Người ta hi vọng từ trong “công nghiệp cứu quốc”, “khoa học kỹ thuật cứu quốc”, “giáo dục cứu quốc” để tìm được “thuận với trào lưu thế giới”, cho đó là “cứu quốc bảo trọng”. Trong quá trình phá bỏ trật tự cũ, âm dương, ngũ hành bèn trở thành đối tượng bị đả phá đầu tiên, cho dù trên một ý nghĩa nào đó, đó chỉ là sự phá bỏ hình thái bên ngoài.

Một ví dụ đầy kịch tính nhất là sự thay đổi trong đánh giá về Trung Y – một trong những phương thuật y học cổ đại của Trung Quốc. Trong phong trào văn hóa mới, Trung Y cũng giống như các phương thuật khác đã từng bị xem là mê tín. Âm dương – Ngũ hành là đại bản doanh của mê tín. Kết luận là: “cái chết có liên quan đến sự sống chết của ông cha ta đều là sản phẩm của quan niệm âm dương Ngũ hành này.”

Với sự chi phối của cách đánh giá đó, Trung Y đã từng bị coi là một tai ách. Nhưng về sau, đặc biệt là mấy chục năm gần đây, tình hình này đã có sự thay đổi căn bản. “Mê tín” nhảy vọt thành “Khoa học”. Trung Y với tư cách là một sự thật, bản thân nó không hề thay đổi, mà thay đổi là sự đánh giá. Ở đây rõ ràng mê tín hay khoa học chẳng qua chỉ là sự đánh giá.

Thuật số là một trong những hình thái quan trọng của văn hóa Trung Quốc cổ đại. Sau nhà Đường và Ngũ Đại, thuật số đoán mệnh được lưu hành rộng rãi với trình tự tính toán tinh vi hơn các đời trước đó nhiều. Nó đã được lưu hành hơn 1000 năm, cao nhất là vua cho chí thường dân đều thành tâm tin tưởng.

Mấy chục năm lại đây ngược lại bị xem là mê tín. Sở dĩ nói đó chỉ là một sự bình phẩm vì Trung Y và Thuật Đoán Mệnh đều cùng một hệ thống, cùng có sắc thái như nhau, thế mà y học thì lại được xem là khoa học. Cho nên “mê tín” là một sự bình phẩm mang thiên khiến.